Τι είναι οι αλλεργίες; 

Οι αλλεργίες θεωρούνται από τις πιο κοινές χρόνιες παθήσεις παγκοσμίως. Τα συμπτώματα αλλεργίας ποικίλλουν και μπορεί να είναι ήπια αλλά ακόμη και έντονα, σε βαθμό που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ζωή. 

Μια αλλεργική αντίδραση ξεκινά από το ανοσοποιητικό σύστημα το οποίο  προστατεύει από την εισβολή οργανισμών που μπορούν να προκαλέσουν ασθένειες. Κατά τη διάρκεια μιας αλλεργικής αντίδρασης, το ανοσοποιητικό σύστημα εκλαμβάνει μια κατά τα άλλα αβλαβή ουσία ως εισβολέα. Αυτή η ουσία είναι γνωστή ως «αλλεργιογόνο». Το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά υπερβολικά στο αλλεργιογόνο παράγοντας αντισώματα ανοσοσφαιρίνης Ε (IgE), τα οποία ταξιδεύουν στα κύτταρα που με τη σειρά τους απελευθερώνουν ισταμίνη και άλλες χημικές ουσίες, προκαλώντας τελικά την αλλεργική αντίδραση.

Ο επιπολασμός των αλλεργικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του άσθματος, της αλλεργικής ρινίτιδας (AR) και της ατοπικής δερματίτιδας (AD), είναι υψηλός στις ανεπτυγμένες χώρες, και φαίνεται πως η συνεχής αύξηση σχετίζεται με τις  συνεχόμενες αλλαγές των συνηθειών των ανθρώπων και την μετατόπιση τους προς ένα δυτικό τρόπο ζωή. Σε γενικές γραμμές, οι αλλεργικές αντιδράσεις, είναι μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, η οποία τελικά οδηγεί σε μη φυσιολογικές ανοσοαποκρίσεις του οργανισμού.

Συμπτώματα αλλεργίας.

Μια αλλεργική αντίδραση συνήθως πυροδοτεί συμπτώματα και ευαισθησία στην μύτη, τους πνεύμονες, το λαιμό, τα ιγμόρεια, τα αυτιά, την επένδυση του στομάχου ή στο δέρμα. Σε μερικούς ανθρώπους, οι αλλεργίες μπορούν επίσης να προκαλέσουν συμπτώματα άσθματος. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστεί μια απειλητική για τη ζωή αντίδραση που ονομάζεται αναφυλαξία. 

Κοινά αλλεργιογόνα.

Ένας αριθμός διαφορετικών αλλεργιογόνων ευθύνονται για τις αλλεργικές αντιδράσεις. Τα πιο κοινά περιλαμβάνουν:

• Γύρη
• Σκόνη
• Φαγητό
• Τσιμπήματα εντόμων
• Τρίχωμα ζώων
• Μούχλα 
• Latex
• Φαρμακευτική αγωγή

Πως σχετίζεται η Διατροφή με τις Αλλεργίες;

Η διατροφή διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη και τη σοβαρότητα των αλλεργικών αντιδράσεων, καθώς συμβάλει στη ρύθμιση και την ομοιόσταση των ιστών και του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι διατροφικοί παράγοντες όχι μόνο επηρεάζουν την ανάπτυξη αλλεργιών, αλλά επηρεάζουν επίσης την πορεία και τη σοβαρότητα τους. Διαφορετικά διατροφικά συστατικά σχετίζονται με διαφορετικούς τύπους αλλεργίας. Η υψηλή ενεργειακή πρόσληψη, η αυξημένη κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών και πρωτεΐνης καθώς και η μειωμένη κατανάλωση φυτικών ινών, αυξάνει τον κίνδυνο για εμφάνιση άσθματος και αλλεργικής ρινίτιδας. Αντίθετα, η αυξημένη κατανάλωση λαχανικών και φρούτων, ελαιόλαδου και λιπαρών ψαριών, έχει συνδεθεί με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης των παραπάνω. Επιπλέον, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η μεγαλύτερη πρόσληψη φυτικών ινών σχετίζεται με λιγότερα συμπτώματα άσθματος. Τέλος, η επαρκής πρόσληψη μικροθρεπτικών συστατικών σχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο ατοπικών αλλεργειών και μείωση των συμπτωμάτων τους. 

Τι μπορείτε να κάνετε Διατροφικά ώστε να αποφύγετε τις Φθινοπωρινές Αλλεργίες;

Οι εποχιακές αλλεργίες (πχ η αλλεργική ρινίτιδα), οδηγούν σε μια ομάδα συμπτωμάτων που εκδηλώνονται την άνοιξη και στα τέλη του καλοκαιριού/φθινοπώρου ως απόκριση του οργανισμού σε μεγαλύτερο αριθμό σωματιδίων στον αέρα, όπως είναι η γύρη, η σκόνη ή και η μούχλα. Τα συμπτώματα των εποχιακών αλλεργιών περιλαμβάνουν καταρροή και φαγούρα στη μύτη, φτέρνισμα, βήχα κ.α. Όταν η μύτη, το στόμα, ο λαιμός και οι πνεύμονες συναντούν αυτά τα σωματίδια, το ανοσοποιητικό σύστημα απελευθερώνει ισταμίνη που προκαλεί τα ανεπιθύμητα συμπτώματα που αναφέρονται παραπάνω. Εκτιμάται πως περίπου το 10-40% των ανθρώπων επηρεάζονται από εποχιακές αλλεργίες, με αποτέλεσμα αυτές οι εποχές του χρόνου να δυσκολεύουν αρκετά την καθημερινότητα τους εξαιτίας αυτών των συμπτωμάτων.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ενδιαφέρον γύρω από τη διατροφή και τα τρόφιμα και πώς μπορούν αυτά να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα αλλά και τα συμπτώματα ή ακόμα και την πρόληψη εμφάνισης των εποχιακών αλλεργιών. Συγκεκριμένα, η πρόληψη αλλεργιών μέσω της διατροφής ξεκινάει κατά βάση από την περίοδο της εγκυμοσύνης και τον πρώτο χρόνο ζωής ενός ανθρώπου και σχετίζεται τόσο με την ποιότητα τροφίμων που καταναλώνονται αλλά και με την παχυσαρκία.  Επομένως, δίνεται ιδιαίτερη βάση στο κατά πόσο η διατροφή και ο τρόπος ζωής, μπορούν να προκαλέσουν ένα είδος φλεγμονής. 

• Συσχέτιση μητρικής διατροφής με τις αλλεργίες:

Μελέτες δείχνουν πως η διατροφή της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης θα μπορούσε να επηρεάσει την εμφάνιση αλλεργίας στα παιδιά. Πολλές μελέτες διαπίστωσαν ότι η κατανάλωση γιαουρτιού και λαχανικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συσχετίστηκε με μικρότερή εμφάνιση αλλεργιών στα παιδιά, ενώ αντίθετα λιγότερο υγιεινά τρόφιμα συνδέθηκαν με αύξηση τους. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα πως μια πιο υγιεινή και ποικιλόμορφη μητρική διατροφή συνδέεται με μείωση των παιδικών αλλεργιών και μπορεί να λειτουργήσει ως πρόληψη απέναντι στην εμφάνιση τους. 

• Συσχέτιση διατροφής στο πρώτο έτος της ζωής με τις αλλεργίες:

Η ποικιλομορφία της διατροφής ενός παιδιού στον πρώτο χρόνο της ζωής  του,  μπορεί να επηρεάσει την πιθανότητα εμφάνισης αλλεργιών στο μέλλον. Η εισαγωγή μιας ευρύτερης ποικιλίας υγιεινών τροφίμων τον πρώτο χρόνο (όπως είναι τα ω-3 λιπαρά οξέα, τα προβιοτικά/ πρεβιωτικά κ.α.) μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του κινδύνου αλλεργίας.  Επιπλέον, η εισαγωγή στερεών τροφών, η ενσωμάτωση ποικίλης σειράς υγιεινών τροφίμων και η έκθεση σε κοινά αλλεργιογόνα, όπως  είναι τα φιστίκια, το μαγειρεμένο αυγό, το σιτάρι  κ.α, οδηγούν σε μειωμένα ποσοστά εμφάνισης αλλεργιών στα παιδιά. Ωστόσο τα παραπάνω τρόφιμα πρέπει να εισάγονται μόνο κατόπιν ιατρικών οδηγιών.

• Συσχέτιση παχυσαρκίας με τις αλλεργίες:

Υπάρχει ένα μεγάλο ερώτημα μεταξύ ασθενών αλλά και ερευνητών, για το αν η σοβαρότητα των αλλεργιών σχετίζεται με το αυξημένο βάρος και τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ). Τα αποτελέσματα μελετών πάνω σε αυτό το θέμα είναι διφορούμενα, με κάποιες από αυτές να υποστηρίζουν πως η παχυσαρκία και συγκεκριμένα η κεντρική παχυσαρκία, σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο αλλεργιών, ειδικότερα με την αλλεργική ρινίτιδα και με τις εξ επαφής αλλεργίες. Άλλες μελέτες δεν παρουσιάζουν καμία συσχέτιση μεταξύ παχυσαρκίας και αλλεργιών.

Ποιά τρόφιμα θα σας βοηθήσουν;

Το φαγητό παράλληλα με άλλες υγιεινές επιλογές τρόπου ζωής μπορεί να συμβάλλει στη μείωση της έντασης και της διάρκειας των συμπτωμάτων που σχετίζονται με τις εποχιακές αλλεργίες. Υπάρχουν πολλές τροφές που βοηθούν στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Το ανοσοποιητικό επηρεάζεται αρχικά από την επαρκή πρόσληψη τροφής καθημερινά. Η μειωμένη πρόσληψη τροφής μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια θρεπτικών συστατικών η οποία με τη σειρά της μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του σώματος να ανταποκρίνεται σε απειλές όπως οι ιοί και τα αλλεργιογόνα. 

Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει το σύνολό της διατροφής όταν σκεφτόμαστε στρατηγικές για τη μείωση των εποχιακών αλλεργιών. Μια αντιφλεγμονώδης διατροφή μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της συνολικής φλεγμονής που προκύπτει στον οργανισμό ως αποτέλεσμα εποχιακών αλλεργιών. Η μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από τις αντιφλεγμονώδης ιδιότητες της, και μπορεί να αποτελέσει ιδανική διατροφική προσέγγιση για την μείωση των συμπτωμάτων. Συγκεκριμένα, τροφές που μπορεί να ωφελήσουν είναι οι παρακάτω:

1. Όλα τα φρούτα και τα λαχανικά: Αυτό οφείλεται στην περιεκτικότητα τους σε φυτοχυμικά, χρωστικές των φυτών, τα οποία καταπολεμούν τις φλεγμονές στον οργανισμό. 
2. Τζίντζερ: Πολλά από τα δυσάρεστα συμπτώματα αλλεργίας προέρχονται από φλεγμονές, όπως οίδημα και ερεθισμός στις ρινική οδό, στα μάτια και στο λαιμό. Το τζίντζερ μπορεί να βοηθήσει στη μείωση αυτών των συμπτωμάτων με φυσικό τρόπο. Για χιλιάδες χρόνια, το τζίντζερ χρησιμοποιείται ως φυσική θεραπεία για μια σειρά προβλημάτων υγείας, όπως η ναυτία και οι πόνοι στις αρθρώσεις. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι περιέχει αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις φυτοχημικές ενώσεις. Αρκετές μελέτες διερευνούν πώς αυτές οι ενώσεις μπορεί να είναι χρήσιμες για την καταπολέμηση των εποχιακών αλλεργιών. Μια μελέτη σε ποντίκια το 2016, απέδειξε ότι το τζίντζερ κατέστειλε την παραγωγή προφλεγμονωδών πρωτεϊνών στο αίμα των ποντικιών, γεγονός που οδήγησε σε μειωμένα συμπτώματα αλλεργίας
3. Γύρη μελισσών: Μελέτες δείχνουν ότι η γύρη των μελισσών μπορεί να έχει αντιφλεγμονώδεις, αντιμυκητιακές και αντιμικροβιακές ιδιότητες στο σώμα.  Φαίνεται λοιπόν πως η γύρη των μελισσών μπορεί να αναστείλει την ενεργοποίηση των μαστοκυττάρων, κατι το οποίο συμβάλλει στην πρόληψη αλλεργικών αντιδράσεων.
4. Εσπεριδοειδή: Τα εσπεριδοειδή όπως είναι τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια και τα λεμόνια είναι πλούσια σε βιταμίνη C. Η κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την αλλεργική ρινίτιδα και τον ερεθισμό της ανώτερης αναπνευστικής οδού που προκαλείται από τη γύρη που προέρχεται απο ανθισμένα φυτά.
5. Κουρκουμάς: Το δραστικό συστατικό του, η κουρκουμίνη, έχει συνδεθεί με μειωμένα συμπτώματα πολλών ασθενειών που προκαλούνται από φλεγμονή,  και θα μπορούσε να βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση του οιδήματος και του ερεθισμού που προκαλείται από την αλλεργική ρινίτιδα. Ωστόσο, οι επιδράσεις του κουρκουμά στις εποχιακές αλλεργίες δεν έχουν μελετηθεί εκτενώς ακόμη σε ανθρώπους.
6. Ντομάτες: Πέρα από την αυξημένη περιεκτικότητα τους σε βιταμίνη C, οι ντομάτες, περιέχουν επίσης λυκοπένιο, μια άλλη αντιοξειδωτική ένωση που βοηθά στην καταστολή της συστηματικής φλεγμονής. 
7. Σολομός και άλλα λιπαρά ψάρια: Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα που περιέχονται στα λιπαρά ψάρια, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την αντίσταση στην αλλεργία και επιπλέον να βελτιώσουν το άσθμα. Παλαιότερη μελέτη απέδειξε πως υψηλή συγκέτρωση εικοσαπεντανοϊκού λιπαρού οξέος (EPA) στην κυκλοφορία του αίματος, οδηγεί σε μείωση του κινδύνου αλλεργικής ευαισθησίας ή αλλεργικού πυρετού. Μια άλλη πιο πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι τα λιπαρά οξέα βοηθούν στη μείωση της στένωσης των αεραγωγών που εμφανίζεται στο άσθμα και σε ορισμένες εποχιακές αλλεργίες. 
8. Κρεμμύδια: Τα κρεμμύδια είναι μια εξαιρετική φυσική πηγή κερκετίνης, ενός είδους πολυφαινόλης, που φαίνεται να υπάρχει σε μεγαλύτερη ποσότητα στα ωμά, κόκκινα κρεμμύδια. Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι η κερκετίνη δρα ως φυσικό αντιισταμινικό, μειώνοντας τα συμπτώματα των εποχιακών αλλεργιών. Τα  κρεμμύδια περιέχουν επίσης μια σειρά από άλλες αντιφλεγμονώδεις και αντιοξειδωτικές ενώσεις.
9. Πράσινο τσάι: Το πράσινο τσάι περιέχει μια ένωση που ονομάζεται επιγαλλοκατεχίνη (EGCG) η οποία είναι ένα φυτοχημικό που βοηθά και αυτό στη μείωση της φλεγμονής. Έχουν επίσης διατυπωθεί ισχυρισμοί ότι η EGCG στο πράσινο τσάι δρα αναστέλλοντας τα ένζυμα που επιτρέπουν στα κύτταρα να παράγουν ισταμίνη. Με αυτόν τον τρόπο μειώνεται η ποσότητα παραγωγής ισταμίνης στο οργανισμό και ως εκ τούτου και ορισμένα από τα συμπτώματα εποχιακών αλλεργιών.
10. Προβιοτικά και Πρεβιοτικά: Το μικροβίωμα του εντέρου παίζει βασικό ρόλο στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος Έχει θεωρηθεί ότι ένα απορυθμισμένο εντερικό μικροβίωμα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα προβιοτικά ενισχύουν την φυσιολογική βακτηριδιακή χλωρίδα του εντέρου, ενώ τα πρεβιοτικά είναι τύποι ινών που υπάρχουν στα τρόφιμα για να βοηθήσουν στην τροφοδοσία των προβιοτικών στο έντερο. 

Τροφές πλούσιες σε προβιοτικά είναι:

• Γιαούρτι
• Κεφίρ
• Μαλακά και ώριμα τυρία
• Ξινολάχανο
• Τουρσί
• Μίσο
• Κομπούχα
• Κρασί και μπύρα

Τροφές πλούσιες σε πρεβιοτικά είναι:

• Όσπρια όπως ρεβίθια, φακές και κόκκινα φασόλια
• Κρεμμύδι και σκόρδο
• Βρώμη, κριθάρι και πίτουρο
• Μπανάνες και γκρέιπφρουτ
• Αμύγδαλα, φιστίκια και λιναρόσπορος
• Φυλλώδη λαχανικά, λάχανο και αγκινάρες

Τρόφιμα που πρέπει να αποφύγετε αν εμφανίζετε αλλεργίες

Ορισμένες τροφές μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις και να επιδεινώσουν τα συμπτώματα εποχιακής αλλεργίας. Ένας από τους καλύτερους τρόπους για να μειωθούν τα συμπτώματά είναι να αποφευχθεί η ενεργοποίηση των αλλεργιογόνων που βρίσκονται στα τρόφιμα. Μερικές «επικίνδυνες» τροφές είναι οι εξής:

1. Γαλακτοκομικά προϊόντα: Τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ιδιαίτερα το συσκευασμένο γάλα, μπορεί να επιδεινώσουν τις αλλεργίες. Το γάλα περιέχει καζεΐνη που αυξάνει την παραγωγή βλέννας και την αίσθηση συμφόρησης και μπορεί να προκαλέσει φτέρνισμα και βήχα. 
2. Αλκοόλ: Η κατανάλωση αλκοόλ είναι γνωστό ότι προκαλεί ρινική συμφόρηση, η οποία μπορεί να επιδεινώσει τα αλλεργικά συμπτώματα. Επιπλέον, η μπύρα και το κρασί περιέχουν θειώδη, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν αλλεργική αντίδραση σε μερικούς ανθρώπους.
3. Επεξεργασμένα τρόφιμα: Τα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι συνήθως πλούσια σε αλάτι, ζάχαρη και πρόσθετα, τα οποία ενδέχεται να επιδεινώσουν τα συμπτώματα αλλεργίας. Επιπλέον, τα επεξεργασμένα τρόφιμα όπως τα πατατάκια, τα μπισκότα και τα γλυκά περιέχουν συχνά χρωστικές τροφίμων που μπορεί να προκαλέσουν από μόνα τους αλλεργίες.
4. Εσπεριδοειδή: Τα εσπεριδοειδή όπως τα λεμόνια, τα πορτοκάλια και τα γκρέιπφρουτ είναι πλούσια σε βιταμίνη C, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος. Ωστόσο, μπορούν επίσης να προκαλέσουν αλλεργίες, ειδικά αν υπάρχει αλλεργία στη γύρη. Η γύρη περιέχει μια πρωτεΐνη παρόμοια με αυτή που βρίσκεται στα εσπεριδοειδή, που οδηγεί σε διασταυρούμενη αντίδραση και κατ’ επέκταση μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα αλλεργίας. 

Τι άλλο μπορείτε να κάνετε;

Εκτός από την πρόληψη για την εκδήλωση αλλεργιών μέσω της διατροφής, η μειωμένη έκθεση σε περιβάλλον με αλλεργιογόνα μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη:

1. Μείνετε σε εσωτερικούς χώρους τις ξηρές μέρες με αέρα. Η καλύτερη στιγμή για να βγείτε έξω είναι μετά από μια καλή βροχή, η οποία βοηθά στην απομάκρυνση της γύρης από τον αέρα.
2. Αποφύγετε το κούρεμα γκαζόν και άλλες κηπουρικές εργασίες ώστε να μην έρθετε σε επαφή με αλλεργιογόνα.
3. Αφαιρέστε τα ρούχα που έχετε φορέσει έξω και κάντε ντους για να ξεπλύνετε τη γύρη από το δέρμα και τα μαλλιά σας.
4. Μην κρεμάτε ρούχα έξω. Η γύρη μπορεί να κολλήσει σε σεντόνια και πετσέτες.
5. Φορέστε μάσκα προσώπου εάν κάνετε εξωτερικές δουλειές
6. Εντάξτε στη ζωή σας τη φυσική δραστηριότητα.  Μέσω της άσκησης πραγματοποιείται μείωση της φλεγμονής και με τον τρόπο αυτό μπορεί να δράσει προστατευτικά απέναντι στις αλλεργίες, ειδικά τις εποχιακές.
7. Συμβουλευτείτε τον γιατρό σας για την λήψη αντιισταμινικών, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο 

• Ποιες οι ιδιαιτερότητες στη διατροφή των ηλικιωμένων;

Με την πάροδο της ηλικίας προκύπτουν μια σειρά από ψυχοκοινωνικές και φυσιολογικές αλλαγές που επηρεάζουν τη φυσιολογική κατάσταση αλλά και την διατροφική πρόσληψη των ηλικιωμένων. Η αλλαγή στη σύσταση σώματος με τη γήρανση έχει μεγάλη επίδραση στη διατροφική κατάσταση αλλά και στις διατροφικές απαιτήσεις. Από την ηλικία των 70 ετών και έπειτα, τόσο η άλιπη μάζα σώματος όσο και το συνολικό σωματικό βάρος μειώνονται. Αυτή η μείωση του σωματικού βάρους και η απώλεια άλιπης μάζας, έχει ως αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σαρκοπενίας, οστεοπόρωσης, αδυναμίας, αυξημένες πιθανότητες  για πτώσεις και κατάγματα αλλά και μόλυνση, παράγοντες που με τη σειρά τους οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας. Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι παρουσιάζουν μειωμένη φυσιολογική λειτουργία, όπως προβλήματα όρασης, κακή οδοντοστοιχία καθώς και γαστρεντερικές αλλαγές. Παράλληλα με τις φυσιολογικές αλλαγές που προκύπτουν σε ηλικιωμένα άτομα, η διατροφική τους κατάσταση επηρεάζεται άμεσα και από ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι το πένθος, η κατάθλιψη, η απομόνωση, η άνοια και οι κοινωνικοοικονομικοί περιορισμοί. Συλλογικά αυτοί οι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της όρεξης και μειωμένη ικανότητα και κίνητρο για αγορά και προετοιμασία φαγητού, γεγονότα που εν τέλη οδηγούν στη φτωχή σίτιση τους και κατά συνέπεια στην ανεπαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.

• Ενεργειακές κα διατροφικές απαιτήσεις σε ηλικιωμένους.

Οι ενεργειακές απαιτήσεις των ηλικιωμένων τείνουν να είναι χαμηλότερες λόγω της αλλοιωμένης σύστασης του σώματος αλλά και της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας. Ωστόσο, οι απαιτήσεις για πολλά θρεπτικά συστατικά παραμένουν αμετάβλητες ή και αυξάνονται με αποτέλεσμα την ανάγκη για μια διατροφή χαμηλότερης ενέργειας, αλλά πιο πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.

Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στις απαιτήσεις σε πρωτεΐνη σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Η επαρκής λήψη πρωτεΐνης είναι σημαντική μιας και βοηθάει στη διατήρηση της μυϊκής μάζας, στη διαδικασία επούλωσης των πληγών, στην ακεραιότητα του δέρματος, στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά και στην ανάρρωση από διάφορες ασθένειες. Σύμφωνα με τις διατροφικές τιμές αναφοράς του Ηνωμένου Βασίλειου, οι ανάγκες πρωτεΐνης για ενήλικες είναι 0,80 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα. Ωστόσο, έχει προταθεί πως η πρόσληψη πρωτεΐνης πρέπει να αυξηθεί σε 1,0–1,2 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα για έναν υγιή ηλικιωμένο ενήλικα και σε 1,2–1,5 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα για ηλικιωμένους που υποσιτίζονται ή διατρέχουν κίνδυνο υποσιτισμού. 

Όσον αφορά τις βιταμίνες και τα μέταλλα, οι διατροφικές τιμές αναφοράς είναι ίδιες για τους ηλικιωμένους (65+) όπως και για τον ενήλικο πληθυσμό (50+). Ωστόσο ορισμένα μικροθρεπτικά συστατικά προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία για ορισμένες υποομάδες του ηλικιωμένου πληθυσμού. Τα μικροθρεπτικά συστατικά που επισημαίνονται ως σημαντικά περιλαμβάνουν το ασβέστιο και τη βιταμίνη D κυρίως για τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας και την πρόληψη των καταγμάτων. Οι τρέχουσες συστάσεις που θεσπίστηκαν το 2016 υποδεικνύουν ότι όλες οι ομάδες πληθυσμού ηλικίας 4 ετών και άνω θα πρέπει να έχουν Πρόσληψη Θρεπτικών Συστατικών Αναφοράς (RNI) βιταμίνης D 10 μg/ημέρα (400 IU/ημέρα). Ωστόσο, μια συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε από τους Lamberg-Allardt et al. πρότεινε ότι μπορεί να απαιτούνται προσλήψεις μεγαλύτερες από 10 μg/ημέρα βιταμίνης D σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, όπου η σύνθεση της βιταμίνης D στο δέρμα μειώνεται και η εντερική της απορρόφηση μπορεί να είναι χαμηλότερη από ό,τι σε νεότερα άτομα.

Επιπλέον μελέτες έχουν δείξει χαμηλή πρόσληψη αλλά και μειωμένη απορρόφησης ορισμένων βιταμινών του συμπλέγματος Β σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Οι βιταμίνες Β12, Β6 και το φυλλικό οξύ εμπλέκονται στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης. Ανεπάρκεια αυτών των βιταμινών σχετίζεται με αυξημένη ομοκυστείνη η οποία σε ηλικιωμένους έχει συνδεθεί με καρδιαγγειακές παθήσεις, μειωμένη γνωστική λειτουργία και άνοια.

Τέλος, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον γύρο από τα οφέλη των αντιοξειδωτικών σχετικά με την προστασία από βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες οι οποίες εμπλέκονται σε μια σειρά χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ αλλά και ο καρκίνος. Επιπλέον, η ανεπάρκεια αυτών των θρεπτικών συστατικών είναι πιθανό να συμβάλει αρνητικά στην επούλωση τραυμάτων και να ευνοήσει τις μολύνσεις.

• Μπορούν να καλυφθούν μέσω της σωστής Διατροφής;

Μια ισορροπημένη και καλά δομημένη διατροφή μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες των ηλικιωμένων εφόσον αυτοί βρίσκονται σε καλή σωματική και ψυχική κατάσταση. Ωστόσο, όταν υπάρχουν παράγοντες όπως η συννοσηρότητα, η απώλεια όρεξης, η μείωση της σωματικής δραστηριότητας, η κακή στοματική υγεία, η απώλεια της ικανότητας για αυτόνομη σίτιση και η γνωστική εξασθένηση, η κάλυψη των ενεργειακών και διατροφικών αναγκών των ηλικιωμένων είναι δύσκολη, ακόμα και αδύνατη, μέσω μιας κοινής διατροφικής παρέμβασης.

Για τους παραπάνω λόγους προτείνεται σωστή αξιολόγηση και έγκαιρη ανίχνευση του υποσιτισμού σε αυτόν τον πληθυσμό και έπειτα μια σωστή διατροφική παρέμβαση με την παράλληλη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Η παραπάνω πρακτική συμβάλει στη διατήρηση της φυσικής και μυϊκής τους λειτουργίας, επηρεάζει θετικά τη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους, την ποιότητα ζωής τους και παρατείνει την επιβίωσή τους.

• Ποιος ο ρόλος των συμπληρωμάτων Διατροφής;

Η χορήγηση των συμπληρωμάτων διατροφής σε ηλικιωμένους χρησιμοποιείται για διαχείρισης υποσιτισμού σε πολλές χώρες και ιδιαίτερα σε οίκους ευγηρίας. Προτείνεται ως μια αποτελεσματική επιλογή για την πρόληψη αλλά και την αποκατάσταση του υποσιτισμού σε ηλικιωμένους που υποσιτίζονται ή διατρέχουν κίνδυνο υποσιτισμού. Δεν είναι λίγες οι μελέτες που δείχνουν τις θετικές επιδράσεις των συμπληρωμάτων διατροφής στη διατροφική κατάσταση και το βάρος των ηλικιωμένων, ωστόσο υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα σχετικά με την ικανότητά τους να βελτιώνουν τη λειτουργική  τους κατάσταση, ειδικότερα για άτομα πολύ μεγαλύτερης ηλικίας. 

Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων διατροφής είναι η συμμόρφωση των ηλικιωμένων στην συστηματική λήψη τους. Ο έλεγχος και η καταγραφή της συμμόρφωσης στη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής από τους ηλικιωμένους είναι περίπλοκος, παρατηρείται όμως ότι συνήθως βρίσκεται μεταξύ 50 και 85%. Ο παράγοντας που συμβάλλει περισσότερο στην καλή συμμόρφωση είναι η ενθάρρυνση από επαγγελματίες υγείας ή φροντιστές.

• Ποιά συμπληρώματα διατροφής θα μπορούσαν να βοηθήσουν;

1. Πρωτείνη: Εως και το 10% των ηλικιωμένων ενηλίκων που κατοικούν στην κοινότητα αλλά και το 35% των ατόμων που νοσηλεύονται σε ιδρύματα στην Ευρώπη δεν λαμβάνουν επαρκή πρόσληψη τροφής για να ανταποκριθούν στις συστάσεις πρωτεΐνης που είναι 0,8 g/kgσωματικού βάρους/ημέρα. Ένα επιχείρημα για την αύξηση της πρόσληψης πρωτεϊνών μέσω συμπληρωμάτων διατροφής είναι ότι οι ηλικιωμένοι μπορεί να αναπτύξουν αντίσταση στις θετικές επιδράσεις της διατροφικής πρωτεΐνης και στη σύνθεση της πρωτεΐνης, ένα φαινόμενο που ονομάζεται αναβολική αντίσταση και τελικά περιορίζει τη συντήρηση και την αύξηση των μυών. Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι μπορεί επίσης να έχουν υψηλότερες ανάγκες σε πρωτεΐνη για να αντισταθμίσουν τον αυξημένο μεταβολισμό των φλεγμονωδών καταστάσεων. Σε υγιείς ηλικιωμένους ενήλικες και σε μια ποικιλία ασθενειών, ο αναβολισμός πρωτεΐνης σχετίζεται με την καθαρή πρόσληψη πρωτεΐνης. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και ορισμένοι ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η αύξηση πρωτεΐνης δεν απαιτείται στους ηλικιωμένους λόγω των μειωμένων αναγκών που σχετίζονται με τη μείωση της άλιπης μάζας σώματος και τη συσχέτιση μεταξύ της υψηλής πρόσληψης πρωτεΐνης και της μειωμένης νεφρικής λειτουργίας.
2. Ασβέστιο και βιταμίνη D: Οι συστάσεις για πρόσληψη βιταμίνης D προτείνουν  10 μg/ημέρα (400 IU/ημέρα).  Ωστόσο, η μέση ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D από διαιτητικές πηγές στους ηλικιωμένους φαίνεται να είναι μόλις είναι ~5,2 μg (208 IU)/ημέρα. Το παραπάνω γεγονός σε συνδυασμό με τη μειωμένη παραγωγή βιταμίνης D στο δέρμα αλλά και τη μειωμένη απορρόφηση της με την πάροδο της ηλικίας, καθιστά την ανεπάρκεια βιταμίνης D πολύ συχνή σε αυτόν τον πληθυσμό και μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη οστική υγεία, εξασθένηση της μυϊκής λειτουργίας και αυξημένο κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων.
3. Bιταμίνες Β12, Β6 και φυλλικό οξύ: Τα συμπληρώματα βιταμινών συμπλέγματος Β φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στην γνωστική λειτουργία των ηλικιωμένων, την άνοια ακόμη και στην πρόληψη της νόσου του Αλτσχάιμερ. Μια μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι τα συμπληρώματα βιταμινών του συμπλέγματος Β, ιδιαίτερα του φυλλικού οξέος, μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην καθυστέρηση και την πρόληψη του κινδύνου γνωστικής έκπτωσης. Μια ακόμη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή (RCT), έδειξε ότι οι υψηλές δόσεις βιταμινών Β μπορούν να μειώσουν την ομοκυστεΐνη ορού (Hcy), με αποτέλεσμα να μειώνεται το οξειδωτικό στρες και η φλεγμονή και να αυξάνεται ο μεταβολισμός των κυττάρων, η αποθήκευση ενέργειας και παράλληλα η μείωση εμφάνισης καρδιαγγειακών. Βρέθηκε επίσης ότι τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος (0,8 mg) και εικοσιδυαεξανοϊκού οξέος (DHA) (800 mg), μόνα τους ή σε συνδυασμό για 6 μήνες, θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν θετικά στη γνωστική λειτουργία σε ηλικιωμένους ασθενείς.
4. Αντιοξειδωτικά: Τα συμπληρώματα αντιοξειδωτικών στον ηλικιωμένο πληθυσμό έχουν συζητηθεί αρκετά. Πολυάριθμες μελέτες έχουν επικεντρωθεί στη χρησιμότητα των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών στη θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των περισσότερων μελετών είναι ασαφή. Τα περισσότερο μελετημένα αντιοξειδωτικά είναι οι βιταμίνες C και E. Μελέτες παρατήρησης δείχνουν θετική επίδραση των αντιοξειδωτικών αυτών στη μείωση κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου αλλά και στην βελτίωση γνωσιακής λειτουργίας σε ηλικιωμένους. Επιπλέον μελέτες έχουν αποδείξει την θετική επίδραση της λήψης βιταμίνης Α στην όραση των ηλικιωμένων καθώς και τη θετική επίδραση της χορήγησης του συνενζύμου Q10 στην μείωση του οξειδωτικού στρές και στην διατήρηση της νοητικής λειτουργίας τους. Παρόλα αυτά, άλλες μελέτες υποδεικνύουν πως δεν υπάρχουν οφέλη στους ηλικιωμένους από τη λήψη αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων. Αντιθέτως, υπάρχουν ενδείξεις πως αυξημένη χορήγηση βιταμίνης Ε, β-καροτίνης και βιταμίνης Α μπορούν ακόμη και να αυξήσουν τη θνησιμότητα. Για τους παραπάνω λόγους, πριν την λήψη τους συστήνεται αξιολόγηση των αρχικών επιπέδων αντιοξειδωτικών των ηλικιωμένων. 

• Διατροφικές συμβουλές για την κάλυψη των αναγκών τους

Σε γενικές γραμμές, η διατροφή των ηλικιωμένων θα πρέπει να είναι επαρκής τόσο σε ενέργεια, όσο και σε θρεπτικά συστατικά για την αποφυγή εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων, οστεοπενίας και σαρκοπενίας που προκύπτουν με την πάροδο της ηλικίας. Προτείνεται να ακολουθούν μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης και πηγές μονοακόρεστων και πολύακόρεστων λιπαρών, ενώ πρέπει να αποφεύγονται τα επεξεργασμένα τρόφιμα πλούσια σε σάκχαρα, ζωικά λιπαρά, αλάτι, ανθρακούχα και αλκοολούχα ποτά. 

Όσον αφορά την κατανάλωση των τροφίμων, συστήνεται να σερβίρονται σε μαλακή μορφή ή σε μικρά κομμάτια, για ευκολότερη κατανάλωση όσον αντιμετωπίζουν προβλήματα μάσησης. Η γεύση και η εμφάνιση του γεύματος παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο. Συστήνεται να αποφεύγεται το αλάτι και αντί για αυτό να χρησιμοποιούνται διάφορα μπαχαρικά, λεμόνι, ξύδι κ.α. για να ενισχύεται η γεύση του γεύματος. Επιπλέον, έντονα χρωματιστά τρόφιμα κάνουν το γεύμα πιο ελκυστικό και πιο εύκολο προς κατανάλωση. Το νερό είναι επίσης σημαντικό, μιας και στους ηλικιωμένους συχνά μειώνεται η αίσθηση της δίψας με αποτέλεσμα να αφυδατώνονται. Οι ηλικιωμένοι μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε υγρά είτε με την κατανάλωση νερού, είτε με την κατανάλωση άλλων ροφημάτων όπως είναι το χαμομήλι, τα βότανα χωρίς καφεΐνη, τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά κ.α. Είναι βασικό η κατανάλωση του γεύματος να γίνεται σε ήρεμο περιβάλλον, μαζί με την οικογένεια ή τους φροντιστές, ώστε να καταναλώνεται με όρεξη και να αποτελεί ένα ευχάριστο γεγονός μέσα στην ημέρα. 

Τέλος, η φυσική δραστηριότητα αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διατήρηση της υγείας των ηλικιωμένων. Η συστηματική φυσική δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και στην βελτίωση των καρδιοαναπνευσυικών προβλημάτων, στην αποφυγή εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων, στην διατήρηση της μυϊκής και της οστικής υγείας αλλά και στην βελτίωση της όρεξης, της γνωσιακής λειτουργίας και στη μείωση της κατάθλιψης.